Κατανόηση της ψυχολογίας των ηλικιωμένων: Πως μπορεί να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής στην τρίτη ηλικία;

Όσο προχωράει η ηλικία, μπορεί κανείς να παρατηρήσει ότι ο άνθρωπος αλλάζει, σε διάφορες πτυχές του: σωματικά, γνωστικά, συναισθηματικά. Έτσι μπορεί να παρατηρηθεί μια γενικότερη διαφοροποίηση του πληθυσμού των ηλικιωμένων από τον ευρύτερο πληθυσμό των ενηλίκων (από 20 έως 60 ετών για παράδειγμα). Αποτελούν μια ομάδα με διαφορετική πραγματικότητα, και διαφορετικές ανάγκες, τόσο στην ζωή όσο και στην ψυχοθεραπεία.

Η πραγματικότητα των ηλικιωμένων αλλάζει σταδιακά καθώς αυξάνετε και η ηλικία τους. Αρχικά κάποιος μπορεί να συνταξιοδοτηθεί ή να διακόψει άλλες δραστηριότητες και χόμπι του παρελθόντος. Ταυτόχρονα, διάφορες ικανότητες μειώνονται και παρατηρείται ένα χαμηλότερο επίπεδο λειτουργικότητας (π.χ. χαμηλότερο επίπεδο όρασης), κάτι που μπορεί να οδηγεί το άτομο στο να χρειάζεται βοήθεια σε κάποιους τομείς της καθημερινότητας (π.χ. αδυναμία να μαγειρέψει). Αυτό συνδέετε έντονα και με την σωματική φθορά που βιώνουν: οι ηλικιωμένοι τείνουν να πάσχουν από αρκετές ασθένειες ταυτόχρονα (συννοσηρότητα). Τέλος, είναι μια φάση της ζωής που είναι πιο πιθανό τα άτομα να βιώσουν απώλεια αγαπημένων προσώπων- από φίλους μέχρι τον/ την σύντροφο.

Όλα αυτά προξενούν σκέψεις στο άτομο όπως ‘τώρα πια είμαι ανίκανος’, ΄χωρίς την βοήθεια των άλλων δεν μπορώ να κάνω τίποτα’ ή ‘δεν ελπίζω σε καλύτερο μέλλον’, και ‘τα πράγματα θα γίνονται όλο και χειρότερα’.

Τέτοιου τύπου σκέψεις οδηγούν σε πληθώρα αρνητικών συναισθημάτων και συναισθηματικών καταστάσεων: χαμηλή αυτοεκτίμηση, λύπη, αισθήματα κατάθλιψης, νεύρα και θυμό, και έντονες υπαρξιακές φοβίες και άγχη. Πρέπει να σημειωθεί ότι μια υποκατηγορία της κατάθλιψης είναι η γεροντική κατάθλιψη (π.χ. ερωτηματολόγιο Geriatric Depression Scale, GDS).

Τα συναισθήματα με την σειρά τους κάνουν το άτομο να εκφράζει κάποιες συμπεριφορές που μοιάζουν ιδιαίτερες: έλλειψη καλής διάθεσης και ‘μούτρα’, απραγία και έλλειψη ενδιαφερόντων (π.χ. παρακολούθηση τηλεόρασης όλη την ημέρα), ανάγκη για ανάκληση και επανάληψη των ‘παλιών καλών εποχών’, αναζήτηση προσοχής από το περιβάλλον, επιθυμία για έλεγχο των κοντινών προσώπων, ξεσπάσματα οργής.

Παρότι με μια πρώτη ματιά κανείς μπορεί να αντιμετωπίσει τέτοιες συμπεριφορές ως ακατανόητες, και να σκεφτεί ‘παραξενεύει αυτός/ή όσο μεγαλώνει’, σκεπτόμενοι την πραγματικότητα ενός ηλικιωμένου ατόμου, μπορούμε να τον/ την κατανοήσουμε καλύτερα. Άλλωστε όλοι θα βρεθούμε σε αυτή την θέση κάποτε.

Για να αποφευχθούν αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα και ιδιόμορφες συμπεριφορές, είναι καλό οι ηλικιωμένοι να παραμένουν ενεργοί! Αρχικά μπορούν να αναζητήσουν χόμπι και δραστηριότητες είτε που έκαναν και παλιότερα (π.χ. πλέξιμο), είτε που πάντα ήθελαν να κάνουν και δεν είχαν τον χρόνο (π.χ. ζωγραφική). Αυτές μπορούν να είναι εντός ή εκτός σπιτιού (π.χ. διάβασμα, βόλτες), ατομικές ή ομαδικές (π.χ. πλέξιμο, ομαδικά παιχνίδια όπως χαρτιά). Εδώ πρέπει να σημειωθεί πως πλέον υπάρχουν πληθώρα ομάδων που καλύπτουν τις ανάγκες των ηλικιωμένων και προσφέρουν δυνατότητες κοινωνικοποίησης και δραστηριοποίησης (π.χ. εκδρομή με τα ΚΑΠΗ της γειτονιάς). Επιπλέον καλό θα ήταν να παραμένουν ‘μέσα στα πράγματα’ όσο το δυνατόν: η επικαιρότητα, όσο και η τεχνολογία προχωρούν με γρήγορους ρυθμούς, και συχνά οι ηλικιωμένοι (ειδικά της υπάρχουσας γενιάς) νιώθουν ότι αποκόπτονται από την κοινωνική πραγματικότητα. Επίσης εάν κάποιος βιώνει αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα θα μπορούσε να αναζητήσει θεραπεία. Τέλος κάτι που βοηθά πολύ τους ηλικιωμένους, και βελτιώνει την καθημερινότητά τους είναι η διάδραση με την οικογένεια και η συμμετοχή στα οικογενειακά δρώμενα. Όσο μπορούμε ας συμπεριλαμβάνουμε τα ηλικιωμένα μέλη των οικογενειών μας στις ζωές μας. Ένα απλό τηλεφώνημα και λίγα λεπτά από τον χρόνο του καθένα μπορούν να προσφέρουν μεγάλη χαρά και ικανοποίηση.

Συνοψίζοντας, οι ηλικιωμένοι βιώνουν ιδιαίτερες καταστάσεις, που τους προξενούν αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα και οδηγούν σε ιδιόμορφες συμπεριφορές. Αυτά μπορούν να αντιμετωπιστούν με μικρές αλλαγές στην καθημερινότητα, που μπορούν να γεννήσουν αισθήματα χαράς και σκέψεις ελπίδας.

Σε μια κοινωνία που ο αριθμός των ηλικιωμένων σταδιακά αυξάνετε (λόγω του μεγαλύτερου προσδόκιμου ζωής), καλό θα ήταν να έχουμε κατά νου τον ηλικιωμένο δίπλα μας, και να διευκολύνουμε την καθημερινότητά του όσο μπορούμε, με πράξεις, ή ακόμα και με ένα χαμόγελο.

Beck, J., B., (1995). Εισαγωγή στην Γνωστική Θεραπεία, Αθήνα, Εκδόσεις Πατάκη

Beers, M., H., Berkow, R., (2005). Εγχειρίδιο Γηριατρικής, Αθήνα, Ιατρικές Εκδόσεις Πασχαλίδης

Parks, R., W., Wilson, R., S., Zec., R., F., (1993). Neuropsychology of Alzheimer’s Disease and Other Dementias, New York, US, Oxford University Press

Yalom, I., D., (2015). Πλάσματα Μιας Ημέρας, και Άλλες Ιστορίες Ψυχοθεραπείας, Αθήνα, Άγρα