Τετάρτη 13 Μαρτίου 2019

Γνωστική Έκπτωση στην Ψυχική Ασθένεια: Αίτια και Αντιμετώπιση




Η ψυχική ασθένεια επηρεάζει το άτομο πολύπλευρα ανεξάρτητα από τον βαθμό στον οποίο εκφράζεται, έτσι απαιτεί και πολύπλευρη αντιμετώπιση.
            Η ψυχική νόσος εμφανίζεται αρχικά με αλλαγές στην δομή και λειτουργία του εγκεφάλου, ανάλογα με την πάθηση και την έκφανση πάντα. Αυτές οι αλλαγές οδηγούν σε διαφοροποιήσεις στους τομείς της αντίληψης, της σκέψης, του συναισθήματος και της συμπεριφοράς.
            Στον τομέα της αντιμετώπισης το άτομο θα χρειαστεί ψυχιατρική παρακολούθηση. Είτε χρειαστεί φαρμακοθεραπεία είτε όχι, είναι σημαντικό να υπάρχει σχέση με ψυχίατρο, ώστε να παρακολουθείτε η πρόοδος των συμπτωμάτων και να αποφεύγεται η υποτροπή. Βέβαια, όταν υπάρχει διαγνωσμένη ψυχική νόσος η χρήση της φαρμακοθεραπείας (έστω σε μικρή δοσολογία) είναι συχνή, και απαραίτητη. Παράλληλα, το άτομο θα χρειαστεί ψυχοθεραπεία, ώστε να υπάρχει διαρκής αντιμετώπιση των δυσλειτουργιών που πηγάζουν από την συμπτωματολογία. Η ψυχοθεραπεία, οποιασδήποτε προσέγγισης, θα εστιάσει στην διαχείριση των συμπτωμάτων νοητικά, συναισθηματικά, ή συμπεριφοριστικά.
            Βέβαια η ψυχική νόσος έχει και μία ακόμα, λιγότερο γνωστή επιρροή στο άτομο- την γνωστική επιρροή. Συχνά τα άτομα με ψυχιατρικές παθήσεις τείνουν να έχουν μειωμένες γνωστικές λειτουργίες, όπως προσοχή, παρατηρητικότητα, γνωστική ευλυγισία και ευελιξία. Ο βαθμός στον οποίο αυτό θα συμβαίνει εξαρτάται από την πάθηση και την έκφανση- όμως τα περισσότερα άτομα το βιώνουν ως κατάσταση. Παράλληλα, η φαρμακολογία, η οποία όπως προαναφέρθηκε είναι συχνά απαραίτητη, επηρεάζει περισσότερο τις γνωστικές δεξιότητες, καθώς η χρόνια φαρμακευτική αγωγή μπορεί να τις επιβραδύνει. Αυτό μεγιστοποιείται σε περιπτώσεις χρόνιων πασχόντων οι οποίοι από την μία βιώνουν εντονότερες εκφάνσεις των συμπτωμάτων (άρα και των γνωστικών ελλειμάτων) και από την άλλη χρειάζονται μεγαλύτερη ή συχνότερη ποσότητα φαρμακολογίας. Τέλος, η γνωστική πτυχή επηρεάζεται περαιτέρω εξαιτίας κοινωνικών παραγόντων: για παράδειγμα ένα άτομο με ψυχική πάθηση που λόγω αυτής δεν εργάζεται συστηματικά θα έχει περισσότερη έκπτωση νοητικά.
            Σε όλες τις περιπτώσεις, η γνωστική πτυχή υπάρχει στην ψυχική ασθένεια, και συχνά παραμελείτε στην αντιμετώπιση αυτής, καθώς δεν αποτελεί τον βασικό στόχο. Πως μπορεί να αντιμετωπιστεί στην πράξη η γνωστική πτυχή σε άτομα με ψυχική ασθένεια, και ιδιαίτερα σε χρόνιους πάσχοντες;
            Αρχικά βοηθούν δραστηριότητες που κινητοποιούν την σκέψη, όντας διασκεδαστικές παράλληλα. Σε αυτές μπορεί να συμπεριληφθούν τα σταυρόλεξα (οποιασδήποτε μορφής) ή το sudoku, τα παζλ, τα επιτραπέζια (γνώσεων, στρατηγικής ή λεκτικά), το σκάκι- ακόμη και το τάβλι. Βέβαια για να είναι αποτελεσματικά όλα αυτά καλό θα ήταν να γίνονται σε συστηματική βάση- όχι απαραίτητα η ίδια δραστηριότητα κάθε φορά, μα δραστηριότητα σε ‘πρόγραμμα’. Πλέον μπορεί να βοηθήσει την γνωστική κινητοποίηση και η τεχνολογία: παιχνίδια μνήμης, προσοχής ή παρατηρητικότητας είναι εύκολα διαθέσιμα σε κάθε υπολογιστή, κινητό ή tablet. Ας μην ξεχνάμε όμως και το βασικό- το διάβασμα πάντα βοηθά (κατά προτίμηση βιβλία, μα και περιοδικά ή εφημερίδα). Ότι δραστηριότητες και αν επιλέξει ο καθένας, το σημαντικό είναι να τις εκτελεί συχνά και με συνοχή, και να μην ‘εγκαταλείπει’ εάν αρχίζουν να μοιάζουν πιο δύσκολες. 
            Εάν αναφερόμαστε σε λειτουργικό άτομο με ψυχική ασθένεια, η γνωστική διατήρηση μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την εκμάθηση νέων δεξιοτήτων. Αυτές μπορεί να συμπεριλαμβάνουν οτιδήποτε αρέσει στο άτομο ή του φαίνεται ενδιαφέρον. Παραδείγματα αποτελούν δραστηριότητες όπως εκμάθηση μίας ξένης γλώσσας, ενός μουσικού οργάνου, ή μαγειρικής.
            Εάν αναφερόμαστε σε λιγότερο λειτουργικό άτομο η γνωστική κινητοποίηση μπορεί να επιτευχθεί μέσα από ασκήσεις και δραστηριότητες νοητικής ενδυνάμωσης. Αυτές μπορούν να εκτελούνται τόσο σε άτομα που ζουν ‘στο σπίτι’ όσο και σε άτομα που διαμένουν σε κλινικό πλαίσιο. Στην πρώτη περίπτωση, υπάρχουν αρκετά βιβλία τα οποία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το άτομο μόνο του ή με κάποιο κοντινό του πρόσωπο. Στην δεύτερη περίπτωση, η γνωστική κινητοποίηση είναι ιδιαίτερα απαραίτητη: τα άτομα που χαρακτηρίζονται ως ‘χρόνιοι’ διαμένοντες σε κλινικό πλαίσιο τείνουν να παρουσιάζουν έντονα γνωστικά ελλείματα (λόγω της σοβαρότητας της πάθησης, της αυξημένης δοσολογίας φαρμάκων, την συχνά αυξημένη ηλικία τους) τα οποία γίνονται πιο εμφανή εξαιτίας της μονότονης καθημερινότητας που βιώνουν στο πλαίσιο (παρά τις όποιες προσπάθειες αυτού για δραστηριότητες). Η γνωστική πτυχή μπορεί να γίνει στόχος ομαδικών δραστηριοτήτων του πλαισίου (είτε αναφερόμαστε σε ομαδική ψυχοθεραπεία είτε σε εργοθεραπεία ή κάτι παρόμοιο) και να προγραμματιστεί σε συστηματική βάση. Οι ήδη υπάρχουσες δραστηριότητες μπορούν να συμπεριλάβουν και μία γνωστική πτυχή είτε υπό την μορφή ασκήσεων νοητικής ενδυνάμωσης (που θα βοηθήσουν γνωστικά μα μπορεί να μην κινήσουν ιδιαίτερα το ενδιαφέρον) είτε μέσω ομαδικών παιχνιδιών. Αυτά μπορεί να είναι λεκτικά (όπως κρεμάλα, ή μάντεψε ποιος), κιναισθητικά (όπως παιχνίδι με μυρωδιές), ή διαδραστικά (όπως παντομίμα). Τέτοια παιχνίδια μπορούν τόσο να εξασκήσουν το νου όσο και να χαρίσουν στιγμές κεφιού στην ομάδα (έχοντας πάντα κατά νου πως όλοι είμαστε νικητές σε ένα παιχνίδι).
            Συνολικά η διατήρηση ενός ικανοποιητικού και λειτουργικού γνωστικού επιπέδου θα επηρεαστεί και από τον ευρύτερο τρόπο ζωής του ατόμου, άρα κατ’ επέκταση μπορεί να προωθηθεί μέσω αυτού. Ένα άτομο κοινωνικά (και εφόσον είναι δυνατό) και εργασιακά ενεργό, με υγιή τρόπο ζωής (σωστό ύπνο και διατροφή, άσκηση), και ενδιαφέροντα είναι πιο πιθανό να μην επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό γνωστικά από την ψυχική του πάθηση.   
            Καταληκτικά, ως επαγγελματίες ψυχικής υγείας οποιασδήποτε μορφής, καλό είναι να έχουμε κατά νου την πιθανότητα γνωστικής έκπτωσης στην αλληλεπίδραση με άτομα με ψυχική νόσο- έτσι ας αφήσουμε κατά μέρους τις πολύπλοκες εξηγήσεις καθώς μπορεί να δυσκολεύουν, και ας εστιάσουμε και στο γνωστικό κομμάτι (όσο χρειάζεται στον καθένα), καθώς κάτι τέτοιο μπορεί να προωθήσει και ευρύτερους θεραπευτικούς στόχους.



Βιβλιογραφία

Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρία, (2000). Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών, 4η έκδοση, Washington D.C, Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρία
Σαραφίδου, Σ., (2018). Ιδέες: Δραστηριότητες για την Άνοια, Αθήνα, Εκδόσεις Οσελότος.
Χριστοπούλου, Α., (2008). Εισαγωγή στην Ψυχοπαθολογία του Ενήλικα, Αθήνα, Εκδόσεις Τόπος
Χαρτοκόλλης, Π., (1991). Εισαγωγή στην Ψυχιατρική, Αθήνα, Εκδόσεις Θεμέλιο




Σημείωση: Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο online περιοδικό Ψυχογραφήματα στις 11/02/19


https://www.psychografimata.com/%CE%B3%CE%BD%CF%89%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%AD%CE%BA%CF%80%CF%84%CF%89%CF%83%CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CF%88%CF%85%CF%87%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B1%CF%83%CE%B8%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CE%B9/

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου