Art Therapy και Καλλιτέχνες

Οι καλλιτέχνες έχουν παίξει μεγάλο ρόλο και στην οικοδόμηση της art therapy μα και στην διεύρυνση της σκέψης γύρω από αυτήν. Οι καλλιτέχνες μπορούν να πάρουν διάφορους και διαφορετικούς ρόλους απέναντι στην θεραπεία μέσω τέχνης. 

Παρότι οι θεραπευτικές πτυχές της τέχνης έχουν γίνει φανερές εδώ και πάρα πολλούς αιώνες, η τέχνη ως θεραπεία καθαυτή άργησε να αναπτυχθεί. Αυτό ξεκίνησε να συμβαίνει σταδιακά σε διαφορετικά μέρη της Ευρώπης και της Αμερικής με αρκετά διαφορετικούς τρόπους και με πλήρη έλλειψη δομής στην αρχή, μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.

Ένα ιδιαίτερο ξεκίνημα για την art therapy έγινε στην Αγγλία. Εκεί, από την περίοδο του μεσοπολέμου, καλλιτέχνες είχαν αρχίσει να εργάζονται σε νοσοκομεία με σκοπό να παρέχουν χαλάρωση, ψυχική ανακούφιση και ηρεμία στους ασθενείς. Σε τέτοιο πλαίσιο μάλιστα, τύχαινε να ζητηθεί από καλλιτέχνες να παρακινήσουν ασθενείς στο να παράγουν ζωγραφιές, που θα ήταν όχι μόνο πηγή έκφρασης, μα και εργαλείο για την διάγνωσή τους (στις προ- DSM εποχές, όπου οι γιατροί χρησιμοποιούσαν ότι μέσο είχαν διαθέσιμο). 

Η παράδοση του να εκτελούν οι καλλιτέχνες ρόλο θεραπευτή συνεχίστηκε και μέχρι σχετικά πρόσφατα πολλές ομάδες art therapy συντονίζονταν από καλλιτέχνες (κυρίως στο εικαστικό κομμάτι) ή και φοιτητές σχολών καλών τεχνών. 

Έτσι, διαφαίνεται η μια σχέση των καλλιτεχνών με την θεραπεία μέσω τέχνης: οι καλλιτέχνες ως θεραπευτές. Μπορεί εκείνοι να μην είχαν τις απαραίτητες γνώσεις για να εκτελέσουν την θεραπεία, μα είχαν πείρα στην τέχνη καθαυτή, οπότε και στην ανάγνωσή της. Η κληρονομιά που άφησαν οι καλλιτέχνες στην art therapy παραμένει ανεξίτηλη: ο θεραπευτής πρέπει έχει γνώσεις ιστορίας της τέχνης (για συγκεκριμένους ζωγράφους, ρεύματα που πέρασαν, ροή των εξελίξεων) αλλά και ταυτόχρονα να είναι εξοικειωμένος με τα υλικά τέχνης (την χρήση, την υφή τους, τις ιδιαιτερότητές τους). Αυτό είναι μια απαραίτητη προϋπόθεση για δύο λόγους: πρώτον για να μπορέσει να δομηθεί μια ομάδα μα και να εκτελεστεί όμορφα, ο θεραπευτής πρέπει να ξέρει τι θα δημιουργηθεί και πως (για παράδειγμα πόση ώρα κάνει μια συγκεκριμένη κόλα ή μια ακουαρέλα να στεγνώσει, πως μπορεί ο ασθενής/ πελάτης να βοηθηθεί στο να χρησιμοποιήσει έναν πηλό και πετύχει καλύτερο αποτέλεσμα, που θα τοποθετηθεί το κάθε τι για να μην χαλάσει και άλλα). Αν δεν τα γνωρίζει αυτά, μπορούν να προκύψουν διάφορα προβλήματα (π.χ. να μην υπολογίσει σωστά την ώρα, να μην ξέρει τι να κάνει με κάποιο υλικό, να μην καταφέρει να δείξει στους ασθενείς μια τεχνική). Δεύτερον, ο θεραπευτής χρειάζεται να έχει γνώσεις για να μπορέσει να διαβάσει τις δημιουργίες των ατόμων (γιατί χρησιμοποιήθηκε το κάθε χρώμα, ή κάποιο συγκεκριμένο ύφος, ή ακόμα να μπορεί να μεταφράσει τα μεγέθη των σχημάτων, και να κρίνει την επιλογή των λέξεων). Εάν ένας θεραπευτής δεν έχει γνώσεις ιστορίας της τέχνης είναι πιθανό να μην μπορέσει να ερμηνεύσει κατάλληλα έναν τρόπο έκφρασης, ή είναι πιθανό να πέσει στην παγίδα της υπερβολικής ανάλυσης αναζητώντας απεγνωσμένα κάποιο νόημα. 

Οι καλλιτέχνες όμως μπορούν να πάρουν και τον ρόλο του θεραπευόμενου. Εκεί προκύπτουν διάφορα ζητήματα: οι καλλιτέχνες πολλές φορές δυσκολεύονται να διαχωρίσουν μια δημιουργία τους στα πλαίσια της θεραπείας από κάποια στην επαγγελματική σφαίρα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε δυσκολίες που αφορούν την ποιότητα (δηλαδή στον περιορισμένο χρόνο της θεραπείας να θέλει ο καλλιτέχνης να παράξει κάτι τόσο προσεγμένο όσο στην δουλειά του) ή και στην ελευθερία της σκέψης (δηλαδή ο καλλιτέχνης να βιώνει ιδιόμορφα τον αυθορμητισμό που σχετίζεται με την τέχνη στην θεραπεία). Βέβαια, όταν οι δυσκολίες ξεπεραστούν, οι καλλιτέχνες μπορούν να ανακαλύψουν νέους δρόμους και πτυχές του εαυτού πιο εύκολα και με πιο διευρυμένη σκέψη. 

Επιπλέον, οι καλλιτέχνες συχνά κάνουν art therapy χωρίς... να το γνωρίζουν. Η καλλιτεχνική δημιουργία από μόνη της, έχει συγκριθεί με την ανάλυση, καθώς οδηγεί το άτομο να εξερευνήσει τον εαυτό και τις καταστάσεις. Ιδιαίτερα αν το άτομο είναι διατεθειμένο να ακολουθήσει αυτόν τον δρόμο, τα αποτελέσματα θα είναι θεραπευτικά, χωρίς καν την παρουσία θεραπευτή. 

Παρότι τώρα πια δεν είναι τόσο συνηθισμένο να λειτουργούν οι καλλιτέχνες ως θεραπευτές, η γενικότερη παρουσία τους και διάδρασή τους με τον χώρο της θεραπείας έχει οδηγήσει σε αλλαγές- και στο επίπεδο γνώσης και διεξαγωγής, μα και στο διαπροσωπικό πολλών καλλιτεχνών που βοηθήθηκαν από την τέχνη ως θεραπεία.    

Βιβλιογραφία: D Waller, 1993. Ομαδική Διαντιδραστική Art Therapy, Αθήνα, University Studio Press; Ν. Τσέργας, 2014. Θεραπευτικές Προσεγγίσεις Μέσω της Τέχνης, Αθήνα, Τόπος.