Η Στιγμή της Αλλαγής- ή αλλιώς Η Ελπίδα Γεννιέται

Πρόσφατα ξεκίνησα να δουλεύω με ένα νέο περιστατικό. Κύριος, περασμένα σαράντα, με κατάθλιψη και πολυεστιακή λευκοεγκεφαλοπάθεια (in short εγκεφαλίτιδα κάποιας μορφής)- για να μην γίνει αναφορά στις σωματικές παθήσεις του (όπως λοίμωξη του αναπνευστικού που οδηγούσε σε τρομερό βήχα). Η κατάστασή του σημαίνει πως υπάρχει έντονη νοητική και νευρομυική έκπτωση, και μια φρίκη χαραγμένη στο πρόσωπο.

Την πρώτη μέρα που τον συνάντησα δεν γύρισε ούτε να με κοιτάξει. Για την ακρίβεια έστρεφε όχι μόνο το βλέμμα, μα ολόκληρο το κεφάλι προς την αντίθετη κατεύθυνση. Μοναδική περιστασιακή αντίδραση ήταν κραυγές απόγνωσης: 'δεν μπορώ', 'δεν είμαι καλά' ούρλιαζε συχνά. Μα πέρα από αυτό, τίποτα. Και οποιαδήποτε αντίθεση στο 'δεν μπορώ' του γινόταν άμεσα αίτιο για περαιτέρω φωνές- 'δεν μπορώ σου είπα!' 

Την πρώτη μέρα που τον συνάντησα, δεν ήξερα τι να κάνω! Δεν μπορούσα να βρω τρόπο να τον βοηθήσω- δεν μπορούσα καν να ανοίξω δίοδο επικοινωνίας! Ο άνθρωπος είχε πεισματικά κλειστά τα μάτια συνεχώς, με μόνη εναλλαγή όταν ήθελε να φωνάξει. Ότι και να έλεγα, ότι και αν έκανα, όποια τεχνική και αν χρησιμοποιούσα, ήταν άσκοπο. 

Έτσι εγκατέλειψα να προσπαθώ να 'πιέσω' την επικοινωνία. Όταν φώναζε 'δεν μπορώ', του απαντούσα πως 'το ξέρω, είναι δύσκολα τώρα'. Την πρώτη φορά που του το είπα ήταν η πρώτη φορά που έστρεψε το κεφάλι προς τα εμένα και με κοίταξε. Τα βλέμματά μας συναντήθηκαν για πρώτη φορά την τρίτη μέρα που δουλεύαμε παρέα, και κανείς μας δεν είπε λέξη. Ήταν η πρώτη επαφή. 

Πάραυτα, η απόλυτη άρνηση συνεχιζόταν: κλειστά μάτια, κλειστό στόμα, εκτός από τις (συχνές) στιγμές απόγνωσης. Έτσι και εγώ (μην έχοντας άλλη λύση) άνοιξα έναν μονόδρομο επικοινωνίας: ξεκίνησα να του διαβάζω. 

Εδώ πρέπει να σημειώσω πως ο άνθρωπος αυτός όχι μόνο λάτρευε το διάβασμα, μα κυρίως έγραφε και ο ίδιος- έγραφε κείμενα έξυπνα, συναισθηματικά, ελπιδοφόρα. Αυτό θα ήταν το εργαλείο μου! Άρχισα λοιπόν να του διαβάζω τα δικά του κείμενα. Από τις πρώτες αράδες κιόλας υπήρξε αντίδραση: τα μάτια άνοιξαν, και το βλέμμα του συνάντησε το δικό μου για μια ακόμα φορά από δική του επιλογή. 

Κάποια στιγμή, το κείμενο μιλούσε καθαρά για την ελπίδα και την προσπάθεια να ξεπεραστούν τα όποια προβλήματα- το σημείο αυτό το διάβασα σε έντονο τόνο και ύφος, προσπαθώντας να διατηρώ όσο το δυνατόν περισσότερη βλεματική επαφή. Όταν τελείωσε του είπα 'εσείς τα γράψατε αυτά, εσείς μιλήσατε για την ελπίδα'. 

Τότε με κοίταξε και πάλι. Όμως ήταν σαν να με κοιτούσε για πρώτη φορά- η θολούρα και το μπέρδεμα που αναγραφόταν στο βλέμμα του είχαν χαθεί, και είχαν αντικατασταθεί από βαθιά θλίψη. 'Δεν είμαι εγώ πια αυτός' μου είπε 'Έχω χάσει τον εαυτό μου!' 

Δεν το περίμενα- δεν περίμενα με τίποτα να μου μιλήσει, και μάλιστα με καθαρή συνειδητότητα. Πάραυτα δεν έχασα χρόνο- πήρα σχεδόν αντανακλαστικά την φωτογραφία που συνόδευε το κείμενο και του την έδειξα- 'Αυτός είσαι!' είπα σοβαρά, σχεδόν αυστηρά, 'Αυτός είσαι!' Έπειτα επανέλαβα με στόμφο το όνομά του- 'Αυτός είσαι, και παρότι περνάς δύσκολα τώρα θα γίνεις καλά!' Κοιταχτήκαμε στα μάτια, στην ψυχή. 'Θέλω να γίνω καλά! Θέλω να ζήσω' μου είπε- με προσπάθεια, καθώς ο βήχας τον έπνιγε. 

Και τότε όλα άλλαξαν. Δεν ξέρω εάν άλλαξαν για εκείνον, για εμένα ή και για τους δύο, πάντως παρότι ποτέ δεν πίστευα σε 'μαγικές' στιγμές αλλαγής, ήμουν μάρτυρας μίας! Ξαφνικά, ο κόσμος σαν να σώπασε τριγύρω μου, σαν να συντονίστηκα απόλυτα μαζί του. Ξαφνικά, ένιωσα πως μετατράπηκα σε καθρέφτη στον οποίο δεν υπάρχει τίποτα πέρα από το είδωλο του ανθρώπου που είχα απέναντί μου. Ξαφνικά, μπορούσα να κατανοήσω απόλυτα το πως ένιωθε εκείνη την στιγμή- το πονεμένο του ύφος έκανε συνοφρυωμένο το πρόσωπό μου, το κεφάλι του που είχε γείρει στο πλάι έκανε και το δικό μου να στραφεί προς την ίδια κατεύθυνση, το ταλαιπωρημένο του σώμα έκανε το δικό μου σώμα να έχει ένταση. 

'Θα γίνεις καλά! του είπα. 'Είναι δύσκολο τώρα, ναι, μα εσύ είσαι δυνατός και θα το ξεπεράσεις!' 'Ναι' μου είπε- και ήταν η πρώτη φορά που δεν απαντούσε μηχανικά. 'Θα γίνω καλά!' Τα μάτια και των δύο είχαν βουρκώσει, μα ένα αίσθημα ηρεμίας απλώθηκε- κάτι που δεν είχε ξαναγίνει με εκείνον. 

Συνεχίσαμε ετούτη την κουβέντα- γιατί ναι, στην πορεία μετατράπηκε σε κουβέντα. Μου είπε πως θέλει να προσπαθήσει, πως θέλει να γίνει καλά, πως θα βάλει τα δυνατά του. Του είπα πως είναι δυνατός και θα τα καταφέρει, και πως κάθε μέρα θα είναι και λίγο καλύτερα. 

Και έτσι έγινε. Η βελτίωση έρχεται τόσο ανεπαίσθητα και ταυτόχρονα τόσο δυναμικά. Τώρα πια δεν αφήνει το σώμα του να πέσει στην καρέκλα ή το κεφάλι του να γείρει στο πλάι. Τώρα πια έχει ανοιχτά τα μάτια του για περισσότερη ώρα και με κοιτά. Τώρα πια μιλάμε και συζητάμε. Οι άναρθρες κραυγές και τα ακατάπαυστα 'δεν μπορώ' έχουν αρχίσει να αντικαθίστανται από καθαρά αιτήματα ή συγκεκριμένες δυσκολίες, και παρά τις στιγμιαίες μεταπτώσεις, ο άνθρωπος έχει καταφέρει να διατηρήσει την έννοια του 'Μπορώ!' 

Τώρα πια δεν φοβάται να πει 'θα γίνω καλά', 'θα περάσει', 'θέλω να προσπαθήσω'. Προ ολίγου, ήμασταν μαζί και, μιας και περνούσε αρκετά δύσκολη μέρα, άρχισα ξανά να του διαβάζω δικά του κείμενα. Κάποια στιγμή, διακόψαμε απότομα εξαιτίας ενός βίαιου κύματος βήχα, που τον άφησε σχεδόν χωρίς ανάσα. Τον κοίταξα με σμυγμένα φρύδια, βλέποντας το πόσο πονούσε και ετοιμάστηκα να του πω πως τον βλέπω που ταλαιπωρείται (μοναδικό σχόλιο που θα μπορούσε να δεχθεί μέχρι πριν λίγες ημέρες). Τότε όμως εκείνος μου αντιγύρισε το βλέμμα και είπε 'Ελπίζω!'. Στην αρχή δεν το κατάλαβα, και αστειεύτηκα: 'τι ελπίζετε, πως θα γίνετε καλά? Μα αυτό είναι δεδομένο!', είπα με ύφος. 'Όχι' μου είπε 'Τώρα πια ελπίζω, έχω ελπίδα! Θεωρούσα ότι δεν μπορώ να γίνω καλά, μα τώρα πιστεύω πως μπορώ'. 

Ποτέ δεν πίστευα στις μαγικές στιγμές της ψυχοθεραπείας, που άξαφνα όλα παίρνουν άλλη τροπή. Και στ' αλήθεια δεν υπάρχουν. Υπάρχουν όμως μαγικές στιγμές της ζωής, που η ελπίδα, σαν αρχέγονο ένστικτο αναγεννιέται από τις στάχτες της και φωλιάζει στην καρδιά και το μυαλό όπου και μεγαλώνει, δυναμώνει μέρα με την μέρα. 

Ο άνθρωπος αυτός αποφάσισε σε μια στιγμή να ζήσει. Και ετούτη η στιγμή έδωσε ζωή και στους δυο μας. Παρότι σαν θεραπευτές μαθαίνουμε πως δεν εμπλεκόμαστε συναισθηματικά με την κατάσταση του ασθενή, για να διαφυλάξουμε και την δική μας ψυχική ηρεμία, την ώρα της θεραπείας ο μόνος τρόπος να επιτευχθεί οποιασδήποτε μορφής πρόοδος είναι η ουσιαστική επαφή, που επιτυγχάνεται με έναν απόλυτο συντονισμό της θεραπευτικής δυάδας. 

Μπορεί στην συνεδρία να βούρκωσα και να είχα έντονα συναισθήματα, μα βγαίνοντας, ο άνθρωπος αυτός έμεινε εκεί για εμένα- δεν πήρα μαζί μου το βάρος του, το πρόβλημά του, την σκέψη του. Κι όμως... πήρα μαζί μου κάτι πιο σημαντικό έπειτα από εκείνη την συνεδρία: πήρα ελπίδα. Αυτός, αυτός που βασανίζεται και ταλαιπωρείται με κάθε λογής τρόπο αποφάσισε πως θέλει να ζήσει, θέλει να παλέψει. Τι μπορεί να σταματήσει εμένα? 

Και έτσι, ναι, σε μια στιγμή επαφής δύο ζωές άλλαξαν, έστω και λίγο, και ακολουθούν πλέον νέα πορεία. Σε μια στιγμή, η ελπίδα αναγεννήθηκε και μέρα με την μέρα μεγαλώνει.  

Σημείωση: Γίνεται αναφορά σε συνεδρίες ατομικού επιπέδου σε μια συγκεκριμένη μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων στην Αθήνα.